Kazanan olma yolunda: 2- İlişki Analizi

Bir önceki yazımda girişini benlik türleriyle yapmış olduğum Transaksiyonel Analiz kuramının diğer üç analiz yapısından da bahsederek kazanan olma yolunda birlikte birkaç adım daha atmak istiyorum.

Benlik türleri soyut kavramlar olmadığından çocukluktan yetişkinliğe uzanan yolculuğumuzda süreç içinde gelişirler. Yeni doğmuş bir bebeğin dikkati, kendi gereksinim ve rahatlığı üzerindedir. Bebek kendisine acı verecek şeylerden kaçınmaya çalışır. Eşsiz çocuk benliği derhal eyleme geçer.

Bu aşamadan sonra Ebeveyn benliği gelişir. Çocuğun anne babasının davranışlarını taklit etmeye başladığı dönemde bu durum görülmeye başlar.

Yetişkin benliği ise; çocuğun dünyayı anlamlandırmaya çalıştığı ve diğer insanları aldatabileceğini anladığı zamanlarda gelişim gösterir. Örneğin çocuk "madem aç değilim o halde neden yemek yemek zorundayım?" sorusunu sorabilir. Yemek yemek istemeyen çocuk bir karın ağrısı uydurup yemek yemekten kurtulmaya çalışabilir. Sf:27

Benlik türlerinin çeşitlerini ve ne şekilde gelişip ne tarzda tepkiler olarak hayatımızın içinde yer aldığını anladıktan hemen sonra bu benlik türleri ile içinde bulunduğumuz tüm iletişimlerin ortaya çıkardığı ilişkilerin analizine gelin bir göz atalım.

TA dilinde oldukça sihirli bulduğum bir kavram var: "Temas iletisi"

Karşınızdaki kişiye gülümsemeniz, kaş çatmanız, başınızı eğerek selam vermeniz gibi tüm durumlar temas iletisi olarak adlandırılıyor.

İletişimde iki ya da daha fazla temas iletisi oluşturulur. TA, tüm bu iletişimleri "Tamamlayıcı", "Çapraz" ya da "Gizli" olarak sınıflandırıyor. Unutmamamız gereken önemli bir konu da yüz anlatımları, mimikler, beden duruşu, ses tonu ve buna benzer şeylerin tümünün iletişim sırasında anlama katkıda bulunduğudur.

Tamamlayıcı iletişim kısaca, Belirli bir benlik türünden gönderilen bir ileti bir başka kişideki belirli bir benlik türünde beklenen tepkiyi gördüğü zaman tamamlayıcı iletişim oluşur. Tamamlayıcı iletişim herhangi iki benlik türü arasında ortaya çıkabilir.

Örnekle daha net anlaşılacağını düşünüyorum;

Bu örnekler, sözsüz iletişim öğelerinin duruma uygun şekilde var olduğunu varsayarak hazırlanan örneklerdir.

Yetişkin-Yetişkin:

1. Bu işin aylık ücreti ne kadar?

2. 4.000 TL'den başlıyor.

Çocuk-Ebeveyn:

1. Kızım için o kadar endişeleniyorum ki, işime odaklanamıyorum.

2. İşten erken çıkıp hastaneye ziyaretine gidebilirsin.

Çocuk-Çocuk:

1. Senden hoşlanıyorum.

2. Ben de senden hoşlanıyorum.

Bu örneklerin her birinde verilen yanıtlar beklenen yanıtlar olduğu için ve uyarıma uygun verildikleri için bu örnekteki iletişimler açıktır.

Eğer aldığınız tepki beklediğinize uygunsa iletişim bütünleyici / tamamlayıcı demektir. Tamamlayıcı iletişimde birbirimizle iletişimimizi sürdürmeye devam edebiliriz.

Berne'e göre tamamlayıcı bir iletişim, "Uygun, beklenen ve sağlıklı insan ilişkilerindeki doğal yolu izleyen bir iletişim"dir. Sf:28

Kendi hayatımızdan da gayet iyi bildiğimiz gibi iletişimlerimiz her zaman bu şekilde açık ve tamamlayıcı olmayabiliyor. Böyle anlarda esasen benlik türleri çakışmış oluyor ve iletişim tıkanıyor.

Bir kişiye kaşlarınızı çattıysanız ya da yanındaki koltuktan kalkıp uzak bir yere geçip oturmayı tercih ettiyseniz, çok da karşınızdaki kişi ile göz göze gelmek istemiyor bir durumdaysanız işte tam o anda orada bir Çapraz iletişim anı yaşıyor olma ihtimaliniz yüksek demektir.

Çapraz iletişim tamamlayıcı iletişimin aksine, uyarıma beklenmeyen bir tepki (yanıt) verildiğinde ortaya çıkar.

O sırada ağlayan eşine "Sürekli ağlıyorsun, ben üzülmüyor muyum sanki?" yanıtını veren bir koca çok büyük ihtimalle eşinin ondan uzaklaşmasına neden olacaktır.

Çapraz iletişim kurduğumuz ilişkiler, bizi üzer, sinirlendirir ya da aşağılanmış hissettirebilir. Uzakta aramaya hiç gerek yok, anne-baba ve çocukları arasında, karı-koca arasında, işçi-iş veren arasında, öğretmen-öğrenci arasında her an çokça örneğini görüyoruz.

Sağlıksız diyebileceğimiz iletişimlere dolaylı iletişimleri (kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla tarzında olanlar), yarı dostça yarı düşmanca olan maskeli iletişimleri (şakaların içine yerleştirilen laf sokmalar, sitemler), ve zayıf iletişimleri (yüzeysel, duygudan yoksun, baştan savma yanıtlar) örnek olarak gösterebiliriz.

Sağlıklı ilişkilerde dolaysız, açık ve zaman zaman da yoğun biçimde iletişim kurarız. Bu iletişimler tamamlayıcıdır ve gizli niyetler barındırmaz. Tam da "kazanan"a göre!

Sonuncu iletişim türü; Gizli İletişimler.

Gizli iletişimler diğerleri arasında en karmaşık yapıda olan iletişimlerdir. Normal şartlarda iki benlik türü karşılıklı ike gizli iletişimin söz konusu olduğu durumlarda tek bir kişide en az iki benlik türü devrededir. Dil bir şey söylerken niyetin başka olduğu iletişimler...

"Hadi bize gidip film izleyelim" cümlesinde duruma göre hem sadece Çocuk benlikten gelen bir film izleme teklifi vardır hem de Yetişkin benlik başka bir şey söylüyor olabilir. Anladınız siz durumu bence :)

Elbette gizli iletişimin tek örneği bu değil, onaylanmak, daha fazla motive edilmek ya da karşı tarafı yerine göre kışkırtma beklentisiyle üstü kapalı dediğimiz tarzda iletişimler kurmayı tercih ediyoruz. Kendi içinde risk barındıran iletişimlerdir. Karşı tarafa iki farklı benlik türünden çıkan gizli mesaj gönderdiğimizde bir beklenti ile bunu yaparız, beklediğimiz yönde yanıt alamazsak iletişimin gittiği yerden biz de memnun olmayabiliriz. Bu tarz karmaşık iletişimlerin Kazanan insanın tercih etmeyeceği türden iletişimler olduğunu söylememe gerek yoktur sanırım, yine de söylemiş olayım :)

Aşağıdaki tablolar benlik türlerine göre tamamlayıcı iletişimleri gösteriyor. Bu yönler dışındaki iletişimler çapraz ya da gizli iletişim kategorisinde değerlendirilmeli.

Konu ilginizi çekiyorsa kitabı mutlaka okumanızı tavsiye ediyorum.

Hangi benlik türü iletişimde devamlılık sağlıyor buradan görebilirsiniz. Gönderdiğiniz temas iletilerinde hangi durumda hangi benliğinizle yanıt verdiğinizi inceleyebilir, sorun yaşadığınız iletişimlerde benlik türlerinden destek alabilirsiniz.

- Temas iletilerinizde çoğunlukla hangi benlik türünü kullanıyorsunuz?

- Gizli iletişimi kullandığınızı düşünüyorsanız, sizce ne oluyor da bunu tercih ediyorsunuz?

Size, "kazanan" olma yolunda oldukça sınırlı da olsa faydalı olabileceğini düşündüğüm birkaç giriş bilgisi vermek istedim.

Bu yoldaki adımları birlikte atmak dileğiyle.